Kakistocratie
Hoe een overtreffende trap werkt in het Proto-Indo-Europees
Een woord dat je sinds de herverkiezing van Donald Trump steeds vaker voorbij ziet komen is kakistocratie – letterlijk: ‘regering door de slechtsten’. Het is een moderne samenvoeging van twee Oudgriekse woorden: κάκιστος (kakistos, ‘slechtste’) en κράτος (kratos, ‘regering’).
Dat kratos kennen we natuurlijk van democratie (‘regering door het volk’), aristocratie (‘regering door de besten’), theocratie (‘regering door een god’), enzovoorts. De oorspronkelijke Proto-Indo-Europese wortel is *kret-, die ook wel genoemd wordt als de voorloper van het Nederlandse hard. De ontwikkeling van k naar h is onderdeel van het Germaanse fenomeen Grimm’s law.
Minder bekend is het eerste gedeelte: kakistos. Dat bestaat op zichzelf weer uit twee verschillende onderdelen. Het eerste deel is het bijvoeglijk naamwoord kakos, dat ook in ons leenwoord kakofonie (letterlijk: ‘slecht geluid’) te herkennen is. Het is onduidelijk of het Griekse kakos teruggaat op een Proto-Indo-Europese wortel of dat het ontleend is aan een ons onbekende taal.
Waar ik eigenlijk naartoe wil is het tweede gedeelte: -istos. Of eigenlijk -isto-, want de -s is gewoon de naamvalsuitgang. Met -isto- maak je in het Grieks een superlatief, een overtreffende trap. Niet slecht of slechter, maar slechtst. Ook in het eerder genoemde aristocratie wijst -isto- erop dat we met een overtreffende trap te maken hebben – ‘regering door de beste(n)’.
En het kan geen toeval zijn dat het Griekse -isto- zoveel lijkt op het Nederlandse -st- in slechtste, beste, enzovoorts. In het Sanskriet heb je bovendien een element -iṣṭha- dat op dezelfde manier superlatieven creëert. Op basis van deze drie talen kunnen we de Proto-Indo-Europese superlatiefsuffix *-ist(H)o- reconstrueren.
En deze superlatiefsuffix *-ist(H)o- bestaat ook weer uit twee verschillende onderdelen. Het eerste gedeelte *-is- is namelijk de voorloper van onder andere het -er in onze Nederlandse comparativus, onze vergrotende trap – beter, slechter, enzovoorts. Hoe een Proto-Indo-Europese s een Nederlandse r kan worden? Zie dit eerdere stukje!
Het tweede gedeelte *-t(H)o- is een definiërend element, in deze context enigszins vergelijkbaar met een bepaald lidwoord (de/het). De manier om in het Proto-Indo-Europees een overtreffende trap te maken was dus door de vergrotende trap te combineren met een definiërend element. En dat is niet zo vreemd als het misschien klinkt. Denk maar aan het Frans: ‘beter’ is meilleur, ‘beste’ is le meilleur.
Aron Groot
Of steun Gevleugelde woorden structureel – mijn dank is hoe dan ook groot. Om niet te zeggen oneindig.
Dankjewel, ik heb weer genoten van mn zaterdagse mini-college
mooi hoe stabiel dat is. die definiërende suffix, is dat behouden in het noord-germaans? of gewoon opnieuw uitgevonden?
overigens heette de bard in mijn tweedehands asterixen (pre-2002) gewoon nog Assurancetourix. Kakofonix is toch leuker voor de jonge gymnasiasten (en had ik misschien wél begrepen -- weer wat opgeschoten van Gevleugelde Woorden).