Meervoud dat geen meervoud is
Pollen, kudos, bakfiets
Je zou het misschien niet zeggen, maar pollen zijn Latijn. Of eigenlijk moet ik zeggen: pollen is Latijn. Het is namelijk geen meervoud, zoals in de krantenkop hierboven, maar enkelvoud – pollen is letterlijk ‘(stuif)meel’.
Meer voorbeelden van Latijnse woorden die op -en eindigen: nōmen (‘naam’), sēmen (‘zaad’) en carmen (‘lied’). Allemaal overduidelijk enkelvoud. De bijbehorende meervouden zijn nōmina, sēmina, carmina, en dus ook pollina.
Waarom wordt pollen dan zo vaak aangezien voor een meervoud? Misschien omdat we pollen associëren met het ongerelateerde, van oorsprong Germaanse woord ‘pol’, als in een graspol – een woord dat ik trouwens alleen ken uit het voetbal, en dan uitsluitend in verkleinde vorm: een polletje.
Woorden die op -s eindigen kunnen voor precies dezelfde verwarring zorgen. Neem het Oudgriekse κῦδος (kudos), een begrip dat zich moeilijk laat vertalen. Homerische helden als Achilles en Odysseus jagen kudos na door allerhande goede daden te verrichten, variërend van vijanden doodslaan tot vreemdelingen gastvrij ontvangen. Misschien komt ‘status’ het dichtst in de buurt.
Hoe dan ook: dankzij platforms als GeenStijl, Dumpert en Strava is kudos in de 21e eeuw het Nederlands binnengekomen. Op deze platforms kun je andere gebruikers positief beoordelen door kudos uit te delen. Daarbij wordt kudos nogal eens geïnterpreteerd als meervoud, zoals de apostrof in onderstaande YouTube-comment verraadt.
Dat is eigenlijk best vreemd, want -os is de meest Griekse enkelvoudsuitgang die je kunt bedenken: ethos, pathos, logos, epos, Rhodos, Lesbos, Papadopoulos, enz. Ik vermoed dat de context een grote rol speelt bij onze misinterpretatie: we verwachten geen Oudgrieks op het internet.
Vooruit, nog één hele leuke manier waarop het mis kan gaan met de -s. Onze ‘bakfiets’ is als typisch Nederlands concept onvertaald overgenomen door het Engels. Daarbij hebben de Engelstaligen in al hun wijsheid bedacht dat bakfiets wel een meervoud zal zijn, het eindigt immers op een -s.
Het gevolg is, echt waar, een bijbehorend nieuw enkelvoud: bakfiet. Ik neem het u niet kwalijk als u mij niet gelooft. Daarom hieronder een citaat uit The Guardian, gevolgd door één uit The New York Times.
In de taalkunde heet zo’n misinterpretatie trouwens rebracketing. Op de Wikipediapagina kun je je vermaken met een hele hoop voorbeelden.
Aron Groot
Nog niet verzadigd? Ik mocht meewerken aan dit mooie artikel van Yannick Fritschy voor NEMO Kennislink over de klank van het Latijn. U helpt mij trouwens enorm door Gevleugelde woorden te delen of te steunen. Of door simpelweg een abonnement te nemen!
De etymologie van het woord 'fiets' is overigens een mysterie, terwijl het woord vrij recent is (eind 19de eeuw). Geen wonder dat de Angelsaksen het niet snappen.
Het is pollen - pollinis volgens Beknopt Wolters latijn-nederlands woordenboek uit 1965.