Meer verwante woorden spotten?
Dokters haten deze truc!
Een truc om meer verwante woorden te spotten? Soms moet je aan het begin van een woord een s- erbij bedenken.
Neem de Nederlandse woorden dekken en dak. Die zijn verwant aan het Latijnse tegere (‘bedekken’) en toga.
Maar als je daar een s- aan toevoegt, krijg je ook de Oudgriekse woorden voor ‘dekken’ en ‘dak’, namelijk: στέγω (stégō) en στέγος (stégos). Die zien we terug in de naam van de Stegosaurus. Men ging er aanvankelijk vanuit dat die stekels als dakpannen op zijn rug lagen. Ander voorbeeld: het Litouwse woord voor ‘dak’ is stógas.
Omdat die s- nogal willekeurig in de verschillende dochtertalen opduikt, denkt men dat deze variatie al in de prototaal bestond. Het woord voor ‘bedekken’ wordt dan ook gereconstrueerd als *(s)teg-, met de s als optionele toevoeging. De wetenschappelijke benaming is s-mobile.
De oorzaak van deze variatie is onduidelijk, maar je zou ’m kunnen zoeken in de vele Proto-Indo-Europese woorden die eindigen op -s. De mogelijkheid bestaat dat deze woorden voor verwarring hebben gezorgd. Het einde van een voorgaand woord kan namelijk in bepaalde taalsituaties geïnterpreteerd worden als het begin van het volgende woord. In één van die situaties is *teg- dus veranderd in *steg-.
Of andersom: het begin van een woord is geïnterpreteerd als het einde van het voorafgaande woord. In dit scenario is het oorspronkelijke *steg- door herinterpretatie veranderd in *teg-. Klinkt ingewikkeld? Ons woord oranje heeft precies zo’n herinterpretatie meegemaakt.
Bij sommige woorden is het trouwens lastig te zeggen of ze een s-mobile bevatten – of toch gewoon een échte, normale s. Zo heb je het Nederlandse sneeuw tegenover het Latijnse nix, accusativus nivem (Spaans: nieve, Frans: neige).
Duidelijk geval van s-mobile, zou je zeggen. Maar nu is het zo dat het Latijn de klankcombinatie sn sowieso niet tolereert en dat probleem doorgaans oplost door de s te lozen. Met andere woorden: die s uit sneeuw is in een voorstadium van het Latijn misschien wel gewoon aanwezig geweest. Moeten we een *(s) of een *s reconstrueren?
Op basis van andere talen: waarschijnlijk een *s. Voor onze truc om verwante woorden te spotten maakt dat gelukkig niets uit!
Aron Groot
Mocht je Gevleugelde woorden willen steunen door op één van onderstaande knoppen te klikken, dan ben ik je bijzonder dankbaar.
Waarom haten dokters deze truc???
Superleuk weer!!