Protest

En waarom een teelbal een getuige is

Het landelijke protest in Utrecht, tegen de bezuinigingen in het hoger onderwijs, ging afgelopen donderdag niet door. Een schrale troost: dit stukje wel. Ons woord protest is namelijk interessant genoeg om onder de loep te nemen. 

Het Nederlandse protest is via het Frans ontleend aan het Latijnse werkwoord protestāri, een van oorsprong juridische term die ‘publiekelijk verklaren’ of ‘getuigen’ betekent. Daarin herkennen we het zelfstandig naamwoord testis, ‘getuige’. 

Een kort woord – maar toch is het een samenstelling. Het Latijnse testis gaat uiteindelijk terug op de Proto-Indo-Europese wortels *tri- en *sth₂-, respectievelijk ‘drie’ en ‘staan’. 

Dat *tri- is bijzonder stabiel. Je vindt het terug in het Latijnse trēs, het Nederlandse drie, het Griekse τρεῖς (treis), het Ierse trí, en het Sanskriet tri, enzovoorts. Allemaal met diezelfde betekenis: ‘drie’. Taalkundig gezien is die stabiliteit geen verrassing – woorden voor getallen raak je niet zo snel kwijt.

Vergelijk ook de stabiliteit van het woord twee.

De wortel *sth₂-  drukt weliswaar geen getal uit, maar is minstens zo wijdverbreid. We herkennen het uiteraard in ons Nederlandse staan, maar ook in bijvoorbeeld het Latijnse status en het Griekse στήλη (stèlè, ‘gedenksteen’). In het Perzisch, ook een Indo-Europese dochtertaal, ontstond het achtervoegsel -stan. Dat zien we terug in Pakistan, Afghanistan, Oezbeki...

Terug naar testis. Dat is dus letterlijk een ‘derde die erbij staat’. En dat is precies wat een getuige is: iemand die bij een afspraak of conflict tussen twee anderen aanwezig was. Ook leuk: het verkleinwoord testiculus, oftewel de ‘teelbal’ – een kleine getuige van de geslachtsgemeenschap.

Bij dit alles baseer ik me voornamelijk op de Etymological Dictionary of Latin van Michiel de Vaan. Een wereldwijd toonaangevend woordenboek, gefinancierd door zowel de Universiteit Leiden als de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

Ik wil maar zeggen: bezuinig je op hoger onderwijs, dan bezuinig je op deze kennis. Dat zal ongetwijfeld onverstandig en oneerlijk zijn. Ik zou het vooral erg jammer vinden.

Aron Groot

---

25 november is de nieuwe datum! Wil je naast het hoger onderwijs in het algemeen ook mij in het bijzonder steunen? Dat kan door dit stukje te delen, je te abonneren, of een eenmalige donatie te doen. Mijn dank is groot <3.