Philadelphia, PA
Delphi, dolfijn, broederliefde
Toen het duidelijk was dat Donald Trump de swing state Pennsylvania zou winnen, was het duidelijk dat hij president zou worden.
Nu is Pennsylvania eigenlijk Penn’s Sylvania. Naar de schrijver William Penn (1644–1718), die de staat in zijn bezit kreeg omdat koning Charles II van Engeland nog een schuld had openstaan bij de vader van Penn. Die vader heette trouwens ook William Penn, dus de staat zou ook naar hem vernoemd kunnen zijn. Sylvania is dan weer ontleend aan het Latijnse silva en betekent ‘bosland’.
Er zijn wel meer Amerikaanse staten met zo’n particuliere etymologie. Washington is vernoemd naar George Washington en California naar koningin Calafia, een personage uit een Spaanse roman. Dat zijn leuke pubquizantwoorden, maar taalkundig is het allemaal niet zo interessant.
Daarom wil ik het hebben over Philadelphia, de grootste stad in Pennsylvania. Dat is namelijk gewoon Oudgrieks: φιλαδέλφεια (philadélpheia).
Het eerste gedeelte van het woord is helder. Phil- gaat terug op het Griekse werkwoord φιλέιν (philein, ‘liefhebben’) – in het Nederlands kennen we dat van woorden als francofiel, hydrofiel, en necrofiel.
Maar dan het tweede gedeelte: αδελφεια (adelpheia). Dat bestaat op zijn beurt weer uit twee verschillende onderdelen: α + δελφεια (a + delpheia). Het voorvoegsel a- gaat terug op het Proto-Indo-Europese voorvoegsel *sm-, dat een zekere verbondenheid uitdrukte. De s is in het Grieks verdwenen en de m is gevocaliseerd als a.
In andere Indo-Europese dochtertalen is dat *sm- beter te herkennen. Zo heb je in het Engels same en in het Nederlands samen. In het Latijn noemt men dingen die op elkaar lijken similis.
Het tweede onderdeel, δελφεια (delpheia), gaat terug op het Proto-Indo-Europese *gʷelbʰ-, dat ‘baarmoeder’ betekende. Die gʷ aan het begin veranderde vóór een e in een d. We zien dit woord ook terug in de plaatsnaam Delphi, bekend van het orakel. Dat heette zo omdat er daar nogal wat holtes in het landschap zaten. Baarmoederachtige holtes, in de ogen van de Grieken.
Nog leuker: *gʷelbʰ- zit in ons woord dolfijn. Via het Latijnse delphīnus ontleend aan het Griekse δελφίς (delphís). Dolfijnen heten dus dolfijnen omdat ze, wellicht tegen de verwachting in, een baarmoeder hebben.
En het woord α-δέλφεια (adelpheia) gaat dus over verbondenheid in baarmoeder. Met andere woorden: broederschap. Het gebruikelijke Oudgriekse woord voor ‘broer’ was dan ook ἀδελφός (adelphós). Plak je daar phil- voor, dan krijg je Philadelphia: broederliefde.
Daar stemde 78% van de inwoners trouwens op Kamala Harris.
Aron Groot
Interessante informatie weer!
Toevallig dacht ik deze week eens te gaan beginnen aan een onderzoekje naar de etymologie van de namen van de Amerkaanse staten en zie ik word op mijn virtuele wenken bediend. Heel hartelijk dank voor dit mooie artikel.