Onze oertaal had maar twee klinkers
Het verschil tussen wegen en wagen
Trouwe lezers weten dat ik geobsedeerd ben door het Proto-Indo-Europees. Dat is de gereconstrueerde moedertaal van een hele hoop verschillende dochtertalen, zowel levend als inmiddels uitgestorven. Nederlands, Duits, IJslands, Latijn, Grieks, Iers, Russisch, Sanskriet, Perzisch, Armeens, Hettitisch – allemaal gaan ze uiteindelijk terug op diezelfde oermoeder: het Proto-Indo-Europees (PIE).
Opvallend aan dat Proto-Indo-Europees is dat het maar twee echte klinkers had: de e en de o. Sommige taalkundigen reconstrueren daarnaast ook nog een klinker a, maar in Nederland, of beter gezegd in Leiden, doen we daar niet aan.
Is het mogelijk dat een taal zo weinig klinkers kent? Het antwoord is ja. Talen met bizar weinig klinkers, vaak gecompenseerd door een enorme hoeveelheid medeklinkers, vind je bijvoorbeeld in de Kaukasus. En laat dat nou net de regio zijn waarvan we denken dat het Proto-Indo-Europees er in de buurt gesproken werd.
In het Proto-Indo-Europees konden die e en o elkaar als het ware afwisselen. Zo had je het werkwoord *weǵʰ-, dat iets als ‘vervoeren’ betekende, tegenover het zelfstandig naamwoord *woǵʰ-, dat iets als ‘voertuig’ betekende.
Het werkwoord *weǵʰ- werd in het Latijn vehere (‘vervoeren’), waar de Romeinen vervolgens het zelfstandig naamwoord vehiculum (‘voertuig’) bij bedachten. Dat is uiteraard als leenwoord in het Nederlands (vehikel) en het Engels (vehicle) terechtgekomen.
Het zelfstandig naamwoord *woǵʰ- werd in het Grieks ὄχος (ókhos, ‘voertuig’). Het verdwijnen van de w is een typisch Griekse ontwikkeling. In het alleroudste Grieks dat we kennen, het Myceens uit ca. 1400 voor Christus dat op kleitabletten bewaard is gebleven, lezen we de tekens 𐀺𐀏. Die staan voor de lettergrepen wo-ka. Het bewijs dat die w er ooit wel degelijk heeft gestaan.
In de Germaanse talen zijn zowel *weǵʰ- als *woǵʰ- bewaard gebleven. Het werkwoord *weǵʰ- gaf ons het Nederlandse wegen. De verschuiving in betekenis is waarschijnlijk een gevolg van het feit dat je iets moet optillen of dragen (‘vervoeren’) om het gewicht ervan te bepalen. De oorspronkelijke betekenis zien we terug in ons woord weg, dat in een eerder stadium van dit werkwoord is afgeleid.
Voor het zelfstandig naamwoord *woǵʰ- moet je weten dat de Proto-Indo-Europese o in de Germaanse talen altijd in een a verandert. De Nederlandse nakomeling van *woǵʰ- is dan ook het zelfstandig naamwoord wagen.
Aron Groot
Het schrijven van deze stukjes vind ik leuk, maar het kost ook veel tijd.
Beter gezegd: ik vind het schrijven van deze stukjes leuk omdat het veel tijd kost. Ik leer er zelf namelijk erg veel van. En telkens opnieuw complexe concepten (enigszins) begrijpelijk op papier krijgen geeft ook enorme voldoening.
Dit alles neemt helaas niet weg dat het onder de streep, zoals ik al zei, gewoon veel tijd kost. Met andere woorden: je kunt mij steunen door een betaald abonnement af te sluiten of een eenmalige donatie te doen.
Maar als je niets kunt of wilt missen ben ik in alle oprechtheid net zo blij met een simpele like. Misschien zelfs blijer, maar dat moet ik hier natuurlijk niet opschrijven :)
Dus wellicht zijn ook waag, waagschaal, en het werkwoord wagen (riskeren) uit dezelfde vorm voortgekomen?
Klinkerlengte maakte toch ook uit?