Germaans op de Krim
En in Afrika
Er zijn meer uitgestorven dan levende talen.
Denk bijvoorbeeld aan de inheemse talen van Noord- en Zuid-Amerika die verdrongen zijn door het Engels, Spaans en Portugees van de kolonisten. Of aan alle verschillende jager-verzamelaar-talen die ooit gesproken werden. Grote kans dat zelfs Neanderthalers hun eigen talen hadden.
Uitgestorven talen vind je ook een stuk dichter bij huis. De levende Germaanse talen kun je opdelen in twee subgroepen: West-Germaans (Engels, Fries, Nederlands, Duits) enerzijds en Noord-Germaans (Deens, Zweeds, Noors, IJslands) anderzijds.
Maar de Germaanse taalfamilie kent ook een uitgestorven tak: Oost-Germaans. De beroemdste vertegenwoordiger van die tak is het Gotisch – een taal die in Oost-Europa, maar na de val van het Romeinse Rijk ook in Italië en Spanje gesproken werd.
Zo zijn er in de nadagen van het Romeinse Rijk meer Germaanse stammen Zuid-Europa binnengetrokken. De Bourgondiërs kwamen oorspronkelijk van het Deense eiland Burgundaholmr (nu: Bornholm). De Germaanse Vandalen schopten het zelfs tot in Noord-Afrika. Ons woord vandaal is een gevolg van hun slechte reputatie. Terwijl het etymologisch gezien verwant is aan ons woord ‘wandelen’ – de Vandalen waren wandelaars.
Terug naar het Gotisch: dat kennen we vrij goed. Dit omdat er een Bijbelvertaling uit de 4e eeuw bewaard is gebleven. Die is ontzettend belangrijk voor de reconstructie van het Proto-Germaans en, in het verlengde daarvan, voor de reconstructie van het Proto-Indo-Europees. Andere Germaanse talen duiken immers pas veel later op in onze geschreven bronnen – als er al meer taalverandering heeft plaatsgevonden. Bovendien is het Gotisch op sommige vlakken erg conservatief.
Een voorbeeld van zo’n archaïsch element in het Gotisch is de dualis, oftewel het tweevoud. Een apart ‘-voud’ voor groepen van twee.
ik haba (‘ik heb’)
wit habōs (‘wij twee hebben’)
weis habam (‘wij hebben’)
Deze dualis kom je ook tegen in het oudste Grieks. Dus kunnen we met zekerheid stellen dat-ie teruggaat op het Proto-Indo-Europees, de moedertaal van (onder andere) het Grieks en het Proto-Germaans.
In de vroege middeleeuwen werden de Visigotische en Ostrogotische koninkrijken overlopen door Arabieren, Franken en Byzantijnen – met als gevolg dat het Gotisch uitstierf. Althans, zo werd lange tijd gedacht.
Totdat in de 16e eeuw de Vlaamse diplomaat Ogier Ghiselin de Busbecq op de Krim terechtkomt. De lokale bevolking spreekt een taal die hem wel erg aan zijn eigen Vlaams doet denken. In een brief aan het thuisfront noteert hij zo’n honderd lokale woorden.
De taal die Ogier gehoord heeft, moet het Krim-Gotisch zijn geweest. Een overblijfsel van het uitgestorven gewaande Gotisch, dat dus in elk geval in de 16e eeuw nog gesproken werd. Kennelijk was het niet de moeite waard om de zaak verder uit te pluizen – de woordenlijst van Ogier is het laatste Gotisch dat we hebben.
Aron Groot
Hartelijk bedankt. Was weer zeer interessant.
weldoorwrochte gevleugelde woorden deze week.
complimenten en hartelijk dank