Eritrea

En de kleur rood

Het ging de afgelopen week veel over Eritrea. Over Eritreeërs, over de Eritrese diaspora, over regeringsgezinden en zelfs over pro-regeringsgezinden, maar geen enkele keer ging het over de etymologie van het woord Eritrea. Terwijl die toch zo bijzonder is.

Eritrea is namelijk een bijvoeglijk naamwoord. Toen de Italianen dit gebied in de negentiende eeuw koloniseerden, noemden ze het la colonia eritrea. Eritrea omdat colonia een vrouwelijk woord is. Hadden de Italianen het over bijvoorbeeld een mannelijk territorio gehad, dan zou Eritrea nu Eritreo heten. 

En wat betekent het? Het Italiaanse eritreo gaat terug op het Latijnse erythraeus, dat ‘rood’ betekende en vrijwel uitsluitend in combinatie met het woord mare (‘zee’) gebruikt werd. Erythraeum mare was dus de Rode Zee – en dat is inderdaad de zee waaraan Eritrea ligt.

Eritrea aan de Rode Zee.

Dat Latijnse erythraeus, vooral gebruikt om naar de Rode Zee te verwijzen, is ontleend aan het Griekse ἐρυθρός (eruthrós). Zelf hadden de Romeinen ook gewoon een woord voor ‘rood’, namelijk ruber. Dat zien wij dan weer terug in het Nederlandse rubriek, naar de rode oker waarmee in middeleeuwse manuscripten belangrijke passages gehighlight werden. Het Griekse ἐρυθρός (eruthrós) en het Latijnse ruber gaan allebei terug op het Proto-Indo-Europese *h₁rudʰrós.

Die *h₁ aan het begin van het woord is een laryngaal, een Proto-Indo-Europese klank waarvan we niet precies weten hoe hij geklonken heeft. Dat ééntje staat eronder omdat het Proto-Indo-Europees nog twee andere laryngalen kende: *h₂ en *h₃. In het Grieks verandert deze laryngaal in een ε (e) en krijgen we als gezegd ἐρυθρός (eruthrós). In het Latijn verdwijnt de laryngaal helemaal en krijgen we dus ruber. In het Proto-Germaans verdwijnt de laryngaal trouwens ook en krijgen we *raudaz, de voorloper van ons rood.

Een ander opvallend verschil tussen het Latijnse ruber en het Griekse ἐρυθρός (eruthrós) is de middelste letter van beide woorden, in het Latijn de b en in het Grieks de θ (th). Allebei gaan ze terug op de Proto-Indo-Europese *dʰ (een d die een beetje zuchtend werd uitgesproken) in*h₁rudʰrós. In het Grieks evolueert zo’n *dʰ eigenlijk altijd tot θ (th). Maar het Latijn kent een bijzondere regel die dicteert dat een *dʰ in bepaalde omstandigheden een b wordt, zoals hier het geval is.

De ‘RUbL-rule’ uitgelegd in Weiss (2009).

Wie deze regel kent, ziet niet alleen het verband tussen ἐρυθρός (eruthrós) en ruber, en bijgevolg het verband tussen Eritrea en rubriek, maar ook het verband tussen het Nederlandse woord en het Latijnse verbum, dat uiteraard voortleeft als bijvoorbeeld het Engelse verb.

Aron Groot